Chưa phát hiện lợi ích nhóm tại các dự án BOT giao thông

Tiếp tục chương trình làm việc Kỳ họp thứ 3, Quốc hội khóa XV, sáng 9-6, dưới sự điều hành của Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ, Quốc hội tiến hành Phiên họp chất vấn và trả lời chất vấn về Nhóm vấn đề thứ 4 thuộc lĩnh vực giao thông gồm các nội dung: tiến độ, chất lượng và công tác phòng, chống thất thoát, lãng phí trong việc triển khai các dự án, công trình giao thông trọng điểm quốc gia, hệ thống đường cao tốc.

Ngoài ra, các đại biểu còn chất vấn về công tác kiểm tra, giám sát, bảo đảm chất lượng các công trình giao thông được đầu tư từ ngân sách nhà nước. Thực trạng và giải pháp xử lý các tồn đọng trong đầu tư, khai thác, kinh doanh các dự án giao thông theo hình thức BOT.

* Không hoàn thành lắp đặt hệ thống thu phí không dừng thì phải xả trạm, dừng thu phí

Mở đầu phiên chất vấn đối với Bộ trưởng GT-VT, đại biểu Đặng Hồng Sỹ (tỉnh Bình Thuận) nêu câu hỏi, việc triển khai thu phí không dừng bắt đầu thực hiện từ năm 2015. Theo Nghị quyết số 437 năm 2017 của Quốc hội thì việc thu phí không dừng phải áp dụng trên cả nước từ năm 2019. Tuy nhiên, sau nhiều lần gia hạn đến nay, sau 5 năm thực hiện việc này vẫn chưa hoàn thành. Theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ việc thực hiện thu phí không dừng tại các trạm BOT phải hoàn thành trước 30-6 năm nay thì cũng gần như không đạt được. Đồng thời, theo chỉ đạo của Phó thủ tướng Lê Văn Thành, từ ngày 31-7 năm nay, nếu trạm thu phí nào không lắp đặt thì phải xả trạm, theo Bộ trưởng có thực hiện được hay không hay tiếp tục xin gia hạn rồi xin lùi?.

Trả lời câu hỏi của đại biểu Đặng Hồng Sỹ, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể cho biết, năm 2015 Chính phủ triển khai ứng dụng thu phí không dừng. Đây là công nghệ rất mới mà không nhiều nước áp dụng. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai đã gặp nhiều vướng mắc, do thói quen của người dân, vận hành gặp sơ suất kỹ thuật. “Việc dán thẻ cũng rất hạn chế, mặc dù chúng ta dán thẻ miễn phí”- Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể cho biết.

Năm 2017, Ủy ban Thường vụ Quốc hội có Nghị quyết giao Chính phủ đến năm 2019 phải triển khai xong việc này. Tuy nhiên, với số lượng hơn 113 trạm BOT và quy mô hơn 400 làn đường, do đó với tiến độ mà Nghị quyết đưa ra, Bộ GT-VT cũng đã rất nỗ lực nhưng mà không thể nào đáp ứng kịp. Đến năm 2019, cơ bản các dự án BOT chúng ta đều có ít nhất 2 làn thu phí không dừng, tuy nhiên có 28 trạm của Tổng công ty Đường cao tốc Việt Nam (VEC) trực thuộc Ủy ban Quản lý vốn nhà nước do vướng mắc về vấn đề tái cơ cấu của VEC nên VEC không có kinh phí để triển khai. Đến thời điểm này, chúng ta mới giải quyết xong về cơ chế và trong kỳ họp này Quốc hội cũng sẽ thông qua một nghị quyết liên quan đến VEC. Hiện nay, VEC cũng đã ký hợp đồng tín dụng với các cơ quan để triển khai và theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ thì đến 30-6, toàn bộ các trạm BOT, trừ VEC phải hoàn thành lắp đầy đủ hệ thống thu phí không dừng tại các làn, mỗi trạm chỉ chừa lại 2 làn ở 2 bìa để giải quyết những tình huống phức tạp, đột xuất. Đối với VEC do chúng ta vừa mới tháo gỡ cơ chế nên Thủ tướng Chính phủ có chỉ đạo đến 31-7 là sẽ hoàn thành toàn bộ. Chính phủ rất cương quyết, nếu đến 30-6, ngoài các trạm của VEC mà không hoàn thành thì sẽ cho dừng thu phí, tập trung làm khi nào xong cho thu phí trở lại. Riêng VEC, đến 31-7, nếu không thực hiện theo chỉ đạo của Chính phủ thì cũng phải xả trạm, khi nào xong thì cho thực hiện thu phí trở lại.

Liên quan đến việc thực hiện áp dụng công nghệ thu phí không dừng tại các trạm BOT, trao đổi lại với phần tranh luận của các đại biểu Quốc hội, lý giải vì sao trước đây Bộ xác định thời điểm hoàn thành thu phí tự động vào năm 2019, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể nêu rõ, theo Đề án của Chính phủ đã giao, mỗi một trạm BOT ít nhất là 2 làn xe, thu phí tự động. Nếu dán thẻ không được nhiều thì việc đi trên các làn đường này cũng khó khăn. Thực hiện dán thẻ, từ năm 2016 đến nay, mới có 3,2 trên tổng số hơn 4 triệu ô tô đã dán thẻ. Do đó, tiến độ thực hiện cũng phải từng bước mở rộng dần ra, chứ không thể nào không có thẻ, chưa dán thẻ mà đã làm nhiều thì cũng không thể nào sử dụng được.

Lý giải quy định thời hạn đến 31-7 tới không hoàn thành việc thu phí tự động thì phải xả trạm, Bộ trưởng Bộ GT-VT cho biết quy định này dựa trên cam kết của các đơn vị với Chính phủ. Đến thời điểm đó, trạm nào thực hiện xong thì tiến hành thu phí, trạm nào không xong thì phải xả trạm.

Trả lời câu hỏi có lợi ích nhóm ở trong các dự án BOT, Bộ trưởng Bộ GT-VT Nguyễn Văn Thể khẳng định, đây là dự án liên quan tới người dân, rất là nhạy cảm và các cơ quan chức năng, kể cả Bộ Công an cũng rất quan tâm đến vấn đề này. “Hiện nay, chưa phát hiện lợi ích nhóm giữa các cơ quan nhà nước cấu kết với các nhà đầu tư. Bởi vì các nhà đầu tư hầu như độc lập toàn bộ, còn nếu có vấn đề gì bên trong thì cá nhân nào có vi phạm đều sẽ chịu trách nhiệm trước pháp luật” - Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể cho biết.

* “Có tình trạng nhà thầu chần chừ thi công vì biến động giá”

Liên quan đến vấn đề biến động giá vật liệu làm ảnh hưởng đến tiến độ thi công các dự án giao thông sử dụng nguồn vốn đầu tư công, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể cho biết, thời gian qua, giá nhiên liệu, vật liệu xây dựng có biến động lớn, đã gây khó khăn cho chủ đầu tư trong việc quản lý giá thành, quản lý chi phí đầu tư xây dựng; gây khó khăn cho nhà thầu trong việc triển khai thi công. Đặc biệt, đối với các gói thầu, dự án lớn như các dự án cao tốc dẫn đến nhà thầu có tâm lý thi công cầm chừng, chờ giá xuống, làm ảnh hưởng đến tiến độ thi công và kế hoạch giải ngân vốn đầu tư công. “Có tình trạng nhà thầu chần chừ thi công vì biến động giá”- Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể thừa nhận.

Để khắc phục tình trạng này, Bộ GT-VT sẽ phối hợp với các địa phương, nếu các địa phương thông báo kịp thời về giá vật liệu thì sẽ có can thiệp điều chỉnh sớm. Bộ cũng phối hợp chặt chẽ với các Bộ, ngành, địa phương để giải quyết triệt để khó khăn về vật liệu và công tác giải phóng mặt bằng. Phối hợp với Bộ Xây dựng để giải quyết các khó khăn về biến động giá nguyên, nhiên, vật liệu xây dựng. Chủ động mời các cơ quan thanh tra, kiểm toán, công an tham gia ngay từ giai đoạn đầu triển khai dự án để kịp thời phát hiện, khắc phục các tồn tại hạn chế và phòng ngừa thất thoát, lãng phí, tiêu cực. Việc tham gia của các Bộ, ngành sẽ làm tốt được vấn đề công khai, minh bạch, không ảnh hưởng đến lợi ích của các nhà thầu.

Bộ trưởng Bộ GT-VT cũng khẳng định, tất cả những dự án lớn đều phải điều chỉnh giá nhưng vấn đề đặt ra là điều chỉnh có kịp thời hay không? Sự phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương khi xảy ra biến động giá cả như thế nào, bởi các nhà thầu có tâm lý sợ trong thời điểm mua xăng dầu, mua vật liệu, giá vận chuyển giá cao, nhưng khi nghiệm thu thanh toán giá thấp. Trong khi đó, việc ký hợp đồng căn cứ vào thông báo giá của địa phương, nên sự phối hợp của các bộ, ngành và thông báo giá của địa phương rất quan trọng. Nếu thông báo giá sát và kịp thời thì việc thanh quyết toán cho nhà thầu sẽ tốt. “Giá thì biến động nhanh nhưng cơ chế thì thay đổi chậm”- Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể cho biết.

* Khắc phục tình trạng “lệch pha” trong đầu tư đường cao tốc

Liên quan đến tình trạng phân bổ không đồng đều các tuyến đường bộ cao tốc giữa các vùng miền. Đặc biệt là các vùng kinh tế động lực như: Đông Nam bộ, Tây Nam bộ, vùng có vị trí chính trị quan trọng như Tây Nguyên, Tây Bắc nhưng chưa được đầu tư đường bộ cao tốc tương xứng. Bộ trưởng Bộ GT-VT Nguyễn Văn Thể cho hay, Bộ GT-VT và các Bộ, ngành, địa phương liên quan đang tập trung triển khai quyết liệt các dự án, công trình giao thông trọng điểm như: Dự án xây dựng công trình đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông, Dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành, các dự án đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM… Tuy nhiên, đúng như một số đại biểu đã chỉ ra, trong danh sách bổ sung các tuyến cao tốc vào quy hoạch này, khu vực phía bắc vẫn được ưu tiên với chiều dài chiếm gần 2/3, còn lại là khu vực phía Nam và miền Trung, Tây nguyên.

Để khắc phục tình tình trạng “lệch pha” trong đầu tư cao tốc hiện nay, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể cho biết, vừa qua một số tuyến cao tốc phía Nam đã được phê duyệt, mạng lưới đường bộ cao tốc trong quy hoạch đã được đánh giá, cân đối kỹ lưỡng về điều kiện khu vực, đảm bảo nhu cầu phát triển kinh tế giữa các vùng, miền. Hy vọng rằng với các quy hoạch điều chỉnh thì mạng lưới đường bộ cao tốc tại khu vực miền Trung, đồng bằng sông Cửu Long sẽ hoàn thiện hơn, nâng cao tính hấp dẫn khi thu hút đầu tư các tỉnh, thành trong khu vực…

Phạm Tùng